علل بی انضباطی دانش آموزان:

در مقالات قبلی، در ارتباط با تعریف بی انضباطی و نشانه های آن پرداختیم. در این مقاله، به بررسی علل بروز بی انضباطی در دانش آموزان و فرزندان خواهیم پرداخت.

بروز رفتارهایی از دانش آموزان که انضباط کلاس را مختل می کند تنها به معلـم ،کـلاس درس مربـوط نیست. بلکه علل دیگری نیز نظیـر عوامـل آموزشـگاهی، خانوادگی، اجتماعی وجـود دارنـد کـه بـه طـورمستقیم یا غیر مستقیم زمینه را برای رفتارهای مخرب دانش آموزان فراهم مـی کننـد. ایـن عوامـل رامی توان به مواد زیر تقسیم بندی کرد:

1. علل مربوط به دانش آموزان:

گاهی علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش آموزان است مانند:

• ناراحتی هاي جسمی، روحی و روانی
• نداشتن علاقه و انگیزه
• سردرگم بودن و بی توجهی به انتظارات معلم و کلاس
• نداشتن برنامه ی شخصی مطالعه
• کم خوابی و خستگی مفرط
• انجام ندادن تکالیف خود
• تغذیه نامناسب
• ناامیدی به آینده
• استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم

دانش آموزان که مشکلات خاصی ایجاد می کنند در نظر فونتانا شامل دو دسته اند :

• شاگردان سرآمد :

چون بهره ی هوشی بـالایی دارنـد ، سـطح درس خیلـی پـایین تـر از توانـایی آنهاست. پس به طور خلاصه خستگی و کسالت مشکلاتی پدید می آورند.

• کودك آسیب دیده شدید:

به علت مشکلات بنیادین روانی که درآنها وجـود دارنـد بـه نـوعی ناسازگاری رسیده اند و رفتارهای نامطلوب را به وجود می آورند.

2. علل مربوط به معلم:

• فقدان آمادگی جسمی ، روحی و روانی معلم
• نامناسب بودن وضعیت ظاهری معلم
• نا آگاهی از روش هاي جدید تدریس واستفاده از روش های سنتی
• بی علاقگی به شغل معلمی
• ناتوانی در بر قراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان
• تبعیض گذاشتن بین دانش آموزان
• نا مناسب و نارسا بودن صدای معلم
• نداشتن طرح درس
• بی توجهی به دانش آموزان
• فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان
• استفاده نامناسب از تشویق و تنبیه
• بی حوصلگی و نداشتن صبر و سعه صدر
• بی نظمی معلم ( دیرآمدن به کلاس و ترك کردن زود هنگام آن)
•  تسلط نداشتن به موضوع مورد یادگیري
• بی توجهی به مسائل و مشکلات دانش آموزان
• مبهم بودن توقعات و انتظارات معلم
• بروز رفتارها و حرکات نامنظم درکلاس
• تحقیر و تمسخر دانش آموزان
• نداشتن روحیه ی انتقاد پذیری و خودداري از پاسخ گویی به سوالات دانش آموزان
• ناآگاهی از روش های اصلاح رفتار
• علاوه بر اینها شخصیت معلم نیز ممکن است نقش عمـده ای در بـی نظمـی و یـا برقـراري نظـم وانضباط کلاس داشته باشد،چنانچه برخی روانشناسان معتقداٌ در جایی که دانش آموزان معلم خـود را ازصمیم قلب دوست داشته باشند بی انضباطی وجود نخواهد داشت.

3. علل مربوط به کلاس درس:

محیط مدرسه را می توان از دو بعد فیزیکی و عاطفی مورد بررسی قرار داد.

• تأثیر محیط فیزیکی کلاس:

وضعیت فیزیکی کلاس مانند: نظافت و پاکیزگی، برخورداري از نـور و هـواي مناسب ،میز و صندلی راحت وکافی، تخته و وسایل سرمایشی و گرمایشی مناسـب، نقـش انکارناپـذیري در ایجاد نظم و انضباط کـلاس دارنـد.

در اهمیـت محـیط فیزیکـی کـلاس، توجه به عامل زیر کافی است:” تأثیر فیزیکی کلاس میتواند کمک یا مانعی در آموزش باشد و بخـشی از هنـر کـلاس داری استفاده ی مناسب از فضاي کلاس است”.

در کلاس که وسایل سرمایشی یا گرمایشی مناسب وجود نداشته باشد ،دانش آموزان به دلیـل سـرمای زیاد یا گرمای بیش از اندازه نمی توانند راحت بنشینند. از این رو مجبـور مـی شـوند دسـت بـه اعمـالی بزنند که نظم کلاس را مختل کند .

• تأثیر محیط عاطفی کلاس : 

علاوه بر عوامل فیزیکی کلاس، عوامل عاطفی مانند موارد ذیل را مـیتـوان نـام بـرد کـه شـرایط را برای بروز رفتارهای نامطلوب دانش آموزان فراهم می کند:

• تعویض مکرر برنامه ی درسـی
• برخـورد نامناسـب دست اندرکاران ستادی مدرسه با دانش آموزان
• یکنواخت بودن برنامه هـای صـبحگاهی یـا عـصرگاهی مدرسه
• بی توجهی به خواسته هاو انتظارات معقول دانش آمـوزان  و….

4. علل مربوط به خانواده:

صاحب نظران روانشناسی تربیتی یکی از مهمترین نهادهای موثر در تربیـت و رفتـار آدمـی را خـانواده می دانند؛ زیرا محیط خـانواده اولـین و بـا دوام تـرین عامـل در تکـوین شخـصیت کودکـان و نوجوانـان میباشد. عوامل متعدد میتوانـد در رفتـار کودکـان و نوجوانـان تـأثیر بگـذارد (از جانـب خانواده) که به موارد زیر اشاره می کنیم.

• فضاي روانی و عاطفی:

منظور مجموعه روابط و تعاملات روانی و عاطفی است که بـین اعـضای خـانواده وجـود داشـته باشـد و بصورت مستقیم (آموزش های اخلاقی و…) یا غیر مستقیم (هماننـد سـازي و تقلیـد و…)رفتـار فرزنـدان راتحت تأثیر قرار می دهد.

• شرایط ناسالم خانوادگی:

شامل مواردی مانند طرد کودک، تنبیه شدید، عدم توجه به نیازهای اساسی کـودک، انتظـار نابجـا ازکودک و… می باشد.

• فقدان والدین:

نبود هر یک از والدین ، به ویژه مادر چنانچه با کمبود ارضای نیازهـای طبیعـی و اساسـی همـراه شـود، اثرات ناگواری در شرایط اجتماعی کودك خواهد گذاشت.

• عدم ثبات قوانین و معیارهاي اخلاقی:

چنانچه در محیط خانه اصول اخلاقی معینی حکم فرما نباشدیا اینکه اصول ثابت باشند و یابراي کـودك تبیین نگردند درایجاد مشکلات رفتاری کودك نقش خواهند داشت .

• ترتیب ولادت:   

از دیدگاه “آلفرد آدلر” ترتیب ولادت در رفتارهای افراد نقش دارد. آدلر معتقد است: جایگاه ویژه فرزنـدان با تولد فرزند بعدی تهدید میشود و فرزند آخر نگران از دست دادن موقعیت خود نخواهد بود.

اختلافات خانوادگی و بی نظمی دار خانواده سبب تأثیر نامطلوب در رفتار فرد شده و زمین های لازم را برای بروز رفتارهای مخرب فراهم می آورد و به این ترتیب نظم و انضباط کلاس را به هم می زنـد.

5. علل مربوط به روابط اجتماعی :

عوامل اجتماعی اغلب به طور مستقیم تأثیر شگرفی در رفتارهاي دانش آموزان می گذارد. از بـین عوامل اجتماعی موثر در رفتارهاي دانش آموزان به موارد زیر اشاره می کنیم:

• طبقه ی اجتماعی :

شامل مواردي مانند میزان سواد والدین ، فرهنگ حاکم برخـانواده و…. کـه هـرکدام به نوعی تأثیر می گذارد.

• گروه همسالان:

مهمترین الگوی کودکـان پـس از والـدین کـه تـأثیر زیـادی در رفتـار کودکـان می گذارد.

• عوامل اجتماعی دیگر:

از قبیل تلوزیون که به عنوان الگوی رفتاری از عوامل مهم تعیـین کننـده در رفتار است .

6. عوامل روانی : 

از عوامل روانی موثر در اختلالات رفتاري می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• تعارض :

یعنی فرد در مقابل دو هدف قرار گرفته که قادر به انتخاب یکی نیست پس با انتخـاب یکـی در مقابل دیگری احساس محرومیت می کند و موجب پدیدار شدن فشار و ناراحتی می شود.

• ناکامی:

منظور ناراحتی شدید از نرسیدن به یک هدف است. وقتی براي رسیدن بـه چیـزی از لحـاظ روانی برنامه ریزی می کنیم و به آن نرسیم دچار سرگردانی شده و موجب ناراحتی می شود .

• استرس:

هنگامی که مجموعه ای از عوامل روانی درونی و بیرونی در ذهـن فـرد تبـدیل بـه سـاختار تهدید کننده یا آسیب روانی می شود. موجب ایجاد فشار و ناراحتی روانی می شود.

• نویسنده: مائده امین الرعایا

• برگرفته از کتاب: اختلال رفتاری | نیما نیک نژاد